Lời hứa của phép màu
Đã có thời, để trở thành một lập trình viên, bạn cần hàng năm trời học tập, hàng ngàn dòng code và rất nhiều đêm thức trắng. Nhưng giờ đây, chỉ cần vài dòng hội thoại với AI, người ta có thể tạo ứng dụng, viết chương trình, thậm chí khởi nghiệp. Thế giới gọi đó là Vibe Coding (Lập trình theo cảm hứng).
Vibe Coding được ca ngợi như một phép màu, giải phóng con người khỏi công việc code nhàm chán. Thuật ngữ này do Andrej Karpathy, một trong những bộ óc sáng giá đằng sau Open AI, đặt ra, mô tả một kiểu lập trình mới nơi bạn hoàn toàn thả mình theo cảm hứng (vibe) và quên đi rằng code thậm chí còn tồn tại.
Đây là hình ảnh của một cuộc cách mạng, một cơn sốt vàng mới. Lời hứa của Vibe Coding là bất kỳ ai không cần biết về cấu trúc dữ liệu hay thuật toán đều có thể trở thành nhà sáng tạo. Rào cản gia nhập ngành bỗng chốc sụp đổ; bạn chỉ cần một ý tưởng và một cảm hứng. Các ông lớn công nghệ cũng không đứng ngoài cuộc, tích hợp các công cụ AI hỗ trợ code vào mọi hệ thống. Code do AI tạo ra bắt đầu len lỏi vào các hệ thống chúng ta sử dụng hàng ngày, giống như một sự giải phóng khỏi xiềng xích của cú pháp và logic.
Ảo giác bắt nguồn từ bản chất
Tuy nhiên, giống như mọi cơn sốt vàng, đằng sau ánh sáng lấp lánh là thực tế phủ phàng của những hiểm họa. Vấn đề đầu tiên và cốt lõi nhất nằm ở bản chất của AI: ảo giác (hallucination).
Chúng ta đã quá mãi mê với việc AI có thể viết code nhanh như thế nào mà quên tự hỏi liệu AI có hiểu nó đang viết gì hay không. Các vấn đề ban đầu xuất hiện dưới dạng những điều kỳ lạ nhỏ nhặt: một lập trình viên yêu cầu AI gỡ lỗi, và AI tự tin đề xuất một giải pháp hoàn hảo chỉ cần gọi hàm connect to database magic – một hàm hoàn toàn không tồn tại; AI đã bịa ra nó.
Để hiểu tại sao điều này xảy ra, chúng ta phải nhìn vào bộ não đằng sau AI: Mô hình ngôn ngữ lớn (LLM). LLM không phải là một cỗ máy logic. Nó không suy nghĩ theo cách chúng ta hiểu; nó là một cỗ máy dự đoán xác suất thống kê. Công việc duy nhất của nó là đoán xem từ tiếp theo có khả năng xuất hiện cao nhất là từ nào. Nó giống như một diễn viên thiên tài đã học thuộc lòng kịch bản của mọi vở kịch nhưng không hiểu ý nghĩa của bất kỳ vở kịch nào.
Hệ thống thưởng của AI được thiết kế để ưu tiên sự tự tin. Cỗ máy học được rằng thà bịa ra một cách tự tin còn hơn là thừa nhận sự không chắc chắn. Khi áp dụng vào lập trình, điều này trở thành thảm họa: AI không tạo ra code chính xác nhất, nó tạo ra code có vẻ giống nhất với hàng triệu đoạn code nó đã thấy.
Nợ bảo mật và mối nguy hiểm vô hình
Mối nguy hiểm lớn nhất của Vibe Coding không phải là những ảo giác vô hại, mà là việc nó đang âm thầm gieo rắc những "quả bom nổ chậm" vào nền tảng của thế giới số. Chúng ta đang phải đối mặt với AI Slop—thuật ngữ dùng để chỉ một núi rác kỹ thuật số do AI tạo ra một cách cẩu thả, trông có vẻ ổn ở bề mặt nhưng bên dưới là mớ hỗn độn, đầy lỗi và không an toàn.
Tại sao code AI tạo ra lại tồi tệ? Vì AI học từ toàn bộ code công khai trên internet, và một sự thật phũ phàng là 95% code được viết ra ngoài kia là đồ bỏ đi. Trong đống code rác đó có vô số thói quen xấu. Ví dụ, AI thường tạo ra các khóa API được mã hóa cứng (hard coded) – giống như việc khắc mật khẩu và chìa khóa nhà ngay trước cửa ra vào. AI làm điều này vì nó đã thấy hàng ngàn đoạn code ví dụ trên mạng làm y hệt.
Hậu quả là những lỗ hổng bảo mật sơ đẳng, ví dụ như một lỗi cơ sở dữ liệu không được bảo mật đúng cách, dẫn đến việc hàng chục ngàn bức ảnh riêng tư của người dùng bị đánh cắp trong một vụ hack lớn.
Mỗi dòng code "vibed" được sao chép dán mà không cần hiểu, chúng ta đang vay mượn từ tương lai. Chúng ta đang tích tụ nợ bảo mật (security debt), xây dựng những tòa nhà chọc trời trên một nền móng không vững chắc.
Thảm họa thế hệ đã mất
Đáng sợ nhất không phải là việc AI tạo ra code tồi, mà là tác động của nó lên con người. Một nghiên cứu từ Stanford phát hiện ra rằng, các lập trình viên có trợ lý AI viết code kém an toàn hơn đáng kể, nhưng điều sốc là chính nhóm lập trình viên đó lại tin rằng code của họ an toàn hơn nhiều. Sự thiếu năng lực kết hợp với sự tự tin thái quá này là công thức tạo ra thảm họa.
AI đang biến lập trình viên từ những người thợ thủ công cẩn trọng thành những người sao chép dán đầy tự mãn.
Vấn đề nhân văn nhất là mối đe dọa hủy hoại cả một thế hệ lập trình viên tương lai – vấn đề thế hệ đã mất. Các kỹ sư cấp cao đang giao những công việc nhàm chán, lặp đi lặp lại như viết kiểm thử đơn vị, gỡ lỗi cơ bản, hoặc vá các lỗ hổng nhỏ cho AI. Những công việc này nghe có vẻ tầm thường nhưng lại là "phòng tập gym" cho bộ não của lập trình viên mới vào nghề. Đó là nơi họ học được tại sao mọi thứ thất bại và xây dựng trực giác kỹ thuật.
AI đang ăn cắp mất phòng tập gym đó. Vibe Coding đang tạo ra một thế giới đầy những người vận hành AI, những người biết cách ra lệnh và sao chép dán, nhưng hoàn toàn bất lực khi hệ thống gặp sự cố. Trong 5 đến 10 năm nữa, ngành công nghiệp có thể đối mặt với khủng hoảng nhân sự, thiếu vắng các kỹ sư cấp trung (mid-level) – xương sống của mọi công ty công nghệ.
Sự sụp đổ của ảo tưởng và sự chuyển dịch
Vibe Coding sẽ không biến mất, nhưng sự sụp đổ ở đây là sự sụp đổ của ảo tưởng về phép thuật không cần nỗ lực. Thực tế đã hiện rõ: các công ty nhận ra rằng việc mù quáng tin vào code do AI tạo ra không phải là tiết kiệm chi phí, mà là một khoản nợ khổng lồ. Gỡ lỗi một mớ bòng bong do AI tạo ra tốn kém hơn gấp nhiều lần so với việc viết code cẩn thận ngay từ đầu.
Ngành công nghiệp đang trong quá trình tỉnh táo lại, dịch chuyển khỏi Vibe Coding (lập trình theo cảm hứng, nơi con người phó mặc hoàn toàn) để đến với AI-Assisted Programming (Lập trình có AI hỗ trợ)
Trong mô hình mới này, con người là phi công, AI là phi công phụ. AI có thể xử lý các tác vụ lặp lại, đề xuất các tuyến đường, nhưng cuối cùng, người phi công con người với sự hiểu biết về bối cảnh, mục tiêu và sự an toàn mới là người nắm quyền kiểm soát.
Lập trình viên thực thụ không sợ hãi AI, họ sử dụng AI một cách thông minh. Họ dùng AI để viết nhanh hơn, nhưng sau đó họ tự mình thẩm định, đọc từng dòng code, và đặt câu hỏi về tính an toàn và khả năng thất bại.
Tương lai của lập trình không phải là không cần code, mà là code thông minh hơn được viết bởi những con người hiểu biết hơn. Cuộc cách mạng Vibe Coding đã thất bại trong việc thay thế con người, thay vào đó, nó đã cho chúng ta một bài học đắt giá: Giá trị của sự hiểu biết sâu sắc, tư duy phản biện và tay nghề thủ công cẩn trọng lại càng trở nên vô giá trong một thế giới ngày càng tự động hóa.
Nguồn Kênh youtube: Người Thành Công và NotbookLM